‘Veel boeren werken al met de natuur’

Het gebied Roden-Leekstermeer bestaat uit een coulissenlandschap met open graslanden in voornamelijk laagveengebied met overwegend extensieve melkveehouderijen. In het gebiedsproject nemen boeren, particuliere grondeigenaren en gebiedspartijen maatregelen om de landschapskwaliteit en biodiversiteit te versterken. En met succes. “In 2022 en 2023 zijn stappen gezet in realisatie van verschillende doelen”, zegt Marry Brink, één van de voortrekkers in de uitvoering van het actieplan. “We kijken of we een natuurlijke oever kunnen creëren en er zijn twee greppel plasdrassen aangelegd. Veel boeren zetten zich in voor bescherming van vogels. Samen met een ecoloog van Landschapsbeheer Drenthe zijn werkplannen gemaakt om kilometers houtwallen aan te leggen en te versterken.”

Brink runt samen met haar man Roelof een melkveebedrijf in Nietap en weet wat er leeft onder melkveehouders in het gebied. “Mijn rol is het een en ander organiseren en ik breng boeren fysiek bij elkaar en enthousiasmeer ze om deel te nemen aan het project. En dat is aardig gelukt. In Roden-Leekstermeer doen bijna alle melkveehouders mee”, vertelt Brink. “Dit is te danken is aan het bottum-up-proces, waarbij boeren en particuliere grondeigenaren zijn betrokken bij de doelen van het project. Als ze hun wensen en ideeën naar voren kunnen brengen, ontstaat er veel meer draagvlak. Dan is de kans van slagen veel groter.”

Kennis delen is cruciaal

Het aanplanten en herstel van houtwallen vraagt kennis. “Boeren willen hun houtwallen beter beheren, maar weten soms simpelweg niet hoe ze dat moeten doen”, zegt Brink. Daarom heeft Landschapsbeheer Drenthe een leerzame cursus houtwal- en singelbeheer verzorgd. “Zowel de theorieavond als de praktijkochtend zijn goed bezocht. Als je weet waarom bepaalde soorten in een houtwal of singel belangrijk zijn voor biodiversiteit en vogels geeft dat inzicht. Dat motiveert om het beheer zo goed mogelijk te doen met de juiste aanplant, snoei- en dunwijze en voldoende ondergroei.”

Boeren en particulieren krijgen ook maatwerkadvies van Landschapsbeheer Drenthe. Ze stellen per locatie een werkplan op hoe grondeigenaren achterstallig onderhoud van een houtwal het beste kunnen uitvoeren. En ook welke bomen en struwelen ze het beste erbij kunnen planten om de biodiversiteit te vergroten. “Dat stimuleert enorm om hiermee aan de slag te gaan. De nieuwe aanplant gebeurt komende winter.” Het opzetten van twee gecertificeerde landschapsbrigades helpt grondeigenaren in het onderhoud van houtwallen, singels of esrandbosjes. Zeven vrijwilligers hebben de driedaagse basiscursus motorkettingzaag van Terra Next gevolgd. Ze hebben geleerd om veilig te werken met een kettingzaag en wat cruciaal is om een boom te vellen. Ze zorgen ook voor het verwijderen van opslag rondom poelen.

Oeverzwaluwen

Johan Wieland, melkveehouder in Roden, is erg enthousiast om veel te doen voor meer biodiversiteit en het aantrekken van vogels. Hij gaat pas slapen als het donker is om de stal van de ligboxenstal te sluiten om boerenzwaluwen te beschermen tegen rovers. Uit een inventarisatie in april 2023 van Landschapsbeheer Drenthe blijkt dat er bij Wieland veel vogelsoorten voorkomen. Zoals oever- en boerenzwaluwen, zwarte roodstaart, zwartkop, tjiftjaf, koolmees, heggenmus, winterkoning en gekraagde roodstaart. Langs de waterkant is de roodborsttapuit gezien. “Oeverzwaluwen broeden in openingen van wanden van onze sleufsilo. Om nog meer broedgelegenheid voor oeverzwaluwen te creëren, hebben we een oeverzwaluwwand laten plaatsen”, vertelt Wieland. Daar blijft het niet bij. Hij hangt nestkasten op, creëert natuurvriendelijke oevers, plant wilgen aan en verrijkt singels met inheemse soorten. “Ik ben de slootkanten ook minder gaan maaien. Dat zorgt voor de terugkeer van de roodborsttapuit. Ik leg walletjes aan op mijn erf en huiskavel en laat daar brandnetels staan. Bepaalde rupsen gedijen daar goed op en dan zie je meer vlinders”, zegt Wieland. Hij stelt dat iedereen eenvoudig iets kan doen voor de natuur. “Op kleine overhoekjes kun je makkelijk wat bloemen zaaien voor insecten. En met simpel wat wilgenstaken in de grond drukken, kun je knotwilgen maken. Dat laatste kost niks, maar levert wel meer natuur op. In de winter uitgebloeide planten in je tuin laten staan, kan ook iedereen doen. Als je maar bewust bent dat dit voedsel is voor vogels.” Wieland gaat nog kikkerpoelen aanleggen en heeft plannen voor een ijsvogelwand dicht bij het Peizerdiep.

“We gaan pas op bed als het donker is en de boerenzwaluwen veilig in de stal zijn. Dan kan de deur dicht om rovers van zwaluwen te weren.”

Weidevogels, uilen en voorlichting

Drie veehouders zijn later gaan maaien om weidevogels meer kans te geven. “Boeren zijn hier enthousiast over omdat het overleg met vrijwilligers prettig verloopt.” Een uitdaging voor de vogels zijn de roofdieren. Ook vogelkasten zijn niet veilig voor rovers, zoals bijvoorbeeld steenmarters. Daarom heeft de kerkuilenwerkgroep uilenkasten verplaatst of gezorgd voor een steenmartervrije betimmering. Hetzelfde geldt voor holenduifkasten. Er zijn elf nieuwe steenuilenkasten geplaatst en er zijn er vijf besteld.

Voorlichting over bodembiologie is ook een belangrijk onderdeel van het project. Op 13 december 2022 hield Rene Jochems van Groeibalans een workshop met als thema ‘Gezonde bodem en Bedrijfsvoering’. Hij heeft uitgelegd wat de relatie is tussen bodemleven en bodemgezondheid, opbrengst en kwaliteit van ruwvoer en biodiversiteit. “Veel boeren zijn hierin geïnteresseerd, want de bodem is een belangrijke productiefactor voor een melkveebedrijf. Rene gaf aan wat de gevolgen zijn van een slechte bodem en hoe veehouders dat kunnen herstellen”, zegt Brink. Afgelopen zomer heeft, bij een kennisbijeenkomst, een medewerker van het Louis Bolk Instituut meer verteld over de effecten van blijvend en kruidenrijk grasland op biodiversiteit. Enkele veehouders experimenteren al met kruidenrijkgras.